مشاهیر تورک (۱) رضی الدین استرآبادی ادیب بزرگ

۱۵ آذر, ۱۳۸۵, ۱۱:۵۹

رضی الدین استرآبادی ادیب بزرگ

رضی الدین محمد بن الحسن الاسترآبادی متوفای ۶۸۸ هجری یکی از علمای بزرگ نحو در قرن هفتم او از استرآباد طبرستان است و عمر خود را در بین عراق و مدینه گذرانید. او بعد از وقوف به کتاب نحو کافیه ابن حاجب به شرح آن همت گماشت. همچنین به کتاب صرف این مولف یعنی شافیه نیز شرح پرباری نوشته است.

کتاب شرح کافیه یکی از مراجع مهم ادبیات عرب است. مولفان بسیاری بعد از رضی به کتاب کافیه شرح نوشته اند اما انصاف این است که همه آنان خوشه چین خرمن رضی استرآبادی بوده‌اند و شرح رضی به جهت استقلال رای و آزادی اندیشه بر همه آنها رجحان دارد. او اگر چه گرایشی به مکتب نحوه بصره دارد با اینهمه هیچ گونه تعصب و جزم اندیشی در کار او دیده نمی‌شود و حتی گاهی بعضی از آرای کوفیین را پذیرفته و از آن دفاع می‌کند. و گاه نیز با کنکاش و بحث آرای دو مکتب بصره و کوفه هر دو را مردود اعلام کرده و خود نظر دیگری ارائه می‌دهد. وی برای اثبات حرفهای خود شواهدی از قران، احادیث و اشعار نقل می‌کند و گاه برخی از عبارات نهج البلاغه امام علی را نیز به عنوان شاهد نقل می‌کند. نحویان دیگر غیر از رضی از کلام امام علی به عنوان شاهد مثال استفاده نمی‌کنند. بعضی از محققین به جهت استناد او به نهج البلاغه او را شیعه می‌دانند. اما قراین دیگری نیز در مورد شیعه بودن او میتوان در همین کتاب کافیه پیدا کرد. مثلا او در بحث تقدم مفعول بر فاعل زمانی که قرینه‌ای وجود دارد این مثال را مطرح می‌کند: استخلف المرتضی المصطفی [مصطفی مرتضی را جانیشین خود قرارد داد. در اینجا با اینکه هر دو اسم منقوص هستند و اعرابشان ظاهر نمی‌شود اما به جهت قرینه مفهومی و تاریخی فاعل بعد از مفعول آمده است. بیات] نیز در باب مرکبات این جمله را به عنوان شاهد مثال می‌نویسد: الحسین رضی الله عنه ثالث لاثنی عشر .حسین سومین دوازدهمین است.
شریف جرجانی از علمای قرن نهم هجری که او نیز به کتاب کافیه حاشیه زده است در مورد رضی می‌نویسد: اما شرح کافیه عالم کامل، ستاره ائمه، فاضل امت، کتابی است بسیار جلیل القدرو پربار که به امهات مباحث نحوی پرداخته است و در آن گوهرهای حکمت با گلهای واژه آراسته است….

بغدادی در کتاب خزانه الادب می‌نویسد: کتاب‌های نحوی پس از شرح رضی همه مثل شرایع منسوخ شدند.

این مختصری بود از رضی و کتاب کافیه او . کتاب شرح کافیه فی النحو تا اواخر قرن گذشته هجری به صورت نسخ خطی دست به دست می‌گشت تا اینکه در سال ۱۲۷۵ هجری با هوامش شریف جرجانی برای نخستین بار در ترکیه طبع گردید.


منبع: کتاب شرح الرضی علی الکافیه جزء اول ص ۹ و ۱۰، ، تصحیح یوسف حسن عمر الاستاذ بکلیه اللغه العربیه و الدراسات الاسلامیه، جامعه قار یونس، ۱۰۷۸ م.

ترجمه: www.hbayat.com