اشعار تئللي خانم در مرگ پدرش در جنگ استر آباد و تركمنستان

مراسم سوگواري: در اين مورد تفاوتي با ساير مردم و اقوام ايران ندارند (گو اينكه در موارد بالا نيز چندان تفاوتي نداشتند) مگر در شعرهاي سوگواري كه خانمها في البداهه مي‌سرودند كه به «اوخشاما» معروف است:

هراتين قالاسيندا
لشكرين آراسيندا

سلطان ده ده‌م جنگ ايلر
قان آخاريارا سيندا.

الينده قمچي گئزن
ديزينه جك چكمه چئكن

استر آباد حربينده
ايگيتلر يئره توكن

ـ و نيز اين ترجيع بند:

ديزينه جك چكمه لي
ديرسه گه جك دوگمه لي
اَيني ماهوت گئيمه لي

آغام ده ده‌م خان ده دهم
ميداندا سلطان ده دهم.

يئتيملرين اؤرتوسي
ئوزو قنداق اوپوسي
درين سولار كورپوسي

آغام ده ده‌م خان ده ده‌م
ميداندا سلطان ده ده‌م.

ائوده محبت لي آتام
دروازه كوركلي آتام
قورقوشوم بيلك لي آتام

آغام ده ده‌م خان ده ده‌م
ميداندا سلطان ده ده‌م.

ماهوتين (ماهوتويون) ساخلارام.
بَئسله رَم ساغ ساخلارام.

اوغلون جنگه گئدنده.
بوي چينينه سالاّرام

آغام ده ده‌م خان ده ده‌م
ميداندا سلطان ده ده‌م.

اشعار بالا را دختر علي اكبر سلطان، بنام تئللي خانم در مرگ پدرش در مجلس سوگواري بالبداهه سروده است. البته حضور وي در جنگ هرات معلوم نيست، اما در جنگ استر آباد همراه جلال خان بوده است. و همچنين در جنگ تركمنستان.

قبلاً معناي سلطان در اصطلاح آن روز گفته شد و مراد از «ماهوت» شنل نظامي از جنس ماهوت است. «كول» يعني بوته بزرگ و انبوه گياه و «محبت كولو» به مفهوم انبوه محبت، منشاء محبت وافر. در شعر از تشبيه و كنايه استفاده شده است. روح عشيره گري و شجاعت دوستي در اين ابيات بطور ملموسي به نمايش گذاشته شده است و نيز نشان مي‌دهد كه جنگ هرات پس از گذشت ده‌ها سال همچنان در ميان آن مردم، موضوع شناخته شده و مشهوري بوده است.

خانم مزبور در مورد پدرش يك «اوخشاماي» مبالغه آميز راه انداخته بوده، بعضي از زنها او را به خودستائي و گزافه گوئي متهم مي‌كنند، در واقع زنان نظاميان (منظور 400 سوار قره پاپاق و درجه داران و افسران آنهاست) خانواده‌شان را از ديگران ممتاز مي‌دانستند و چنين بگو مگوهائي ميان آنان و ديگران پيش مي‌آمده.